Renoma oraz dobre imię są wartościami mającymi istotne znaczenia dla funkcjonowania przedsiębiorcy na rynku. Najczęściej są one efektem wieloletniej dbałości przedsiębiorcy o pozytywny wizerunek firmy oraz staranności o prawidłowe relacje z kontrahentami. Niekiedy zdarza się, że podmioty trzecie podejmują bezprawne działania mające na celu podważenia dobrej opinii przedsiębiorcy, np. poprzez publikowanie negatywnych informacji na temat jego firmy w Internecie. W przypadku, gdy publikowane przez nie informacje są nieprawdziwe, przedsiębiorca jest uprawniony do podjęcia działań w celu ochrony swoich dóbr osobistych – zarówno na drodze cywilnej, jak i karnej.
Dobra osobiste przedsiębiorcy – czym są?
Dobra osobiste są pewnymi wartości niematerialnymi uznanymi w społeczeństwie, które podlegają ochronie. Art. 23 Kodeksu cywilnego, choć nie zawiera definicji pojęcia „dóbr osobistych”, wskazuje katalog otwarty dóbr osobistych człowieka, które mogą być za takie uznane. Wśród nich wymienia się m.in. wizerunek oraz cześć. W orzecznictwie za dobro osobiste przyjmuje się również dobre imię czy też reputację. Powyższy przepis dotyczy obejmuje co do zasady „człowieka” rozumianego jako osobę fizyczną, czyli także osobę fizyczną prowadzącą jednoosobową działalność gospodarczą. Niemniej jednak dobra osobiste podmiotów prowadzących działalność w innych formach organizacyjnych także podlegają ochronie. Zgodnie z art. 43 Kodeksu cywilnego przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych, czyli np. do spółek z o.o., czy też spółek jawnych. W przypadku osób prawnych odpowiednikiem dobrego imienia osoby fizycznej jest właśnie renoma.
Kiedy można mówić o naruszeniu dobra osobistego w postaci dobrego imienia lub reputacji?
Na powyższe pytanie udzielić można odpowiedzi odwołując się do uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 7 lutego 2020 r. o sygn. akt V ACa 602/19:
„O naruszeniu dobra osobistego w postaci dobrego imienia osoby prawnej można mówić wtedy, gdy następuje rozpowszechnianie wiadomości, w których formułowane są zarzuty lub ujemne oceny dotyczące funkcjonowania danego podmiotu, przypisując mu sposób działania, który może narazić na utratę zaufania potrzebnego do prowadzenia działalności. Dobre imię może więc naruszyć każda wypowiedź, która niesie treści informacyjne o wydźwięku pejoratywnym. Chodzi więc o wyrażoną na temat danego podmiotu krytyczną ocenę lub podanie negatywnych faktów rzutujących na sposób jego postrzegania przez otoczenie lub opinię publiczną lub inne podmioty pozostające z nią w jakichkolwiek relacjach.”
Należy jednak zwrócić uwagę, że powyższe informacje muszą być nieprawdziwe lub fałszywe. Zgodnie z przyjętym przez m.in. Europejski Trybunał Praw Człowiek kryterium, przy badaniu treści wypowiedzi należy wziąć pod uwagę „czy fakty na podstawie których skarżący sformułował swoją ocenę były zasadniczo prawdziwe”[1], czyli innymi słowy czy krytyka miała podstawę faktyczną. Jedynie w przypadku odpowiedzi negatywnej można mówić o naruszeniu dobra osobistego.
Jakie uprawnienia w prawie cywilnym przysługują przedsiębiorcy, którego dobra osobiste zostały naruszone?
Zgodnie z regulacjami kodeksowymi, ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. Oznacza to, że dany podmiot może np. wystąpić do naruszyciela z żądaniem zaprzestania publikowania negatywnych komentarzy na jego temat w Internecie. Warunkiem jest, aby publikacje były bezprawne, czyli np. nie miały wspomnianej wcześniej podstawy faktycznej.
Ponadto w razie dokonanego naruszenia może on także żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności aby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Przykładem będzie wystąpienie z żądaniem usunięcia opublikowanych treści (np. postów lub artykułu) naruszających dobra osobiste przedsiębiorcy oraz zamieszczenia. sprostowania lub przeprosin. Jest to szczególnie częsta praktyka w przypadku publikacji nieprawdziwych informacji przez portale internetowe, czy też wydawnictwa prasowe.
Co więcej, na zasadach przewidzianych w kodeksie, przedsiębiorca może również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Podjęcia zadośćuczynienia nie należy mylić z pojęciem odszkodowania. Przez zadośćuczynienie należy rozumieć kwotę pieniężną przyznawaną w celu zniwelowania doznanej przez podmiot krzywdy. Zadośćuczynienie ma w pewnym zakresie wynagrodzić poszkodowanemu ujemne przeżycia wynikłe z naruszenia, przywrócić go do równowagi emocjonalnej. Wydawać się może, że powyższe może mieć zastosowanie jedynie do osób fizycznych, jednak w orzecznictwie utrwalony jest pogląd, że zapłaty zadośćuczynienia mogą żądać również osoby prawne.
Dalej, jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych. Poszkodowany uprawniony jest więc do żądania naprawienia poniesionej szkody poprzez zapłatę przez naruszyciela określonej kwoty pieniężnej tytułem odszkodowania. Na odszkodowanie składają się straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Innymi słowy naruszyciel zobowiązany będzie np. do pokrycia wszelkich strat finansowych wywołanych bezprawnym działaniem, które poniósł podmiot którego dobra osobiste zostały naruszone.
Czy naruszenie dóbr osobistych jest karalne?
Tak, naruszenie dobra osobistego w postaci np. dobrego imienia, czci czy też renomy może spełniać przesłanki zniesławienia lub zniewagi penalizowanych przez Kodeks karny.
Zgodnie z art. 212 Kodeksu karnego kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności. Ponadto jeżeli sprawca dopuszcza się powyższego czynu za pomocą środków masowego komunikowania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Natomiast zgodnie z art. 216 Kodeksu karnego kto znieważa inną osobę w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do osoby tej dotarła, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności. Kto znieważa inną osobę za pomocą środków masowego komunikowania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Jakie czynności powinien podjąć przedsiębiorca, którego dobra osobiste są naruszane?
W pierwszej kolejności należy zweryfikować czy rozpowszechniane informacje spełniają przesłankę bezprawności, tj. w szczególności czy są one bezpodstawne. W przypadku uzyskania odpowiedzi twierdzącej najlepiej wystąpić z żądaniem zaniechania tego działania, skierowanym do naruszyciela, wraz ze skazaniem terminu, w którym zaniechanie to ma nastąpić..
W zależności od skutków jakie wywołało dane działanie żądać można również:
dopełnienia czynności potrzebnych do usunięcia skutków danego działania, w tym szczególności złożenia stosowne oświadczenie;
zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny;
odszkodowania.
Ponadto, w sytuacji gdy działanie naruszyciela spełnia przesłanki zniesławienia lub zniewagi, warto rozważyć złożenie zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa.
W przypadku, gdy żądanie nie zostanie spełnione w terminie, podmiot którego dobra osobiste zostały naruszone będzie uprawniony do wystąpienia z powództwem cywilnym do sądu powszechnego. Sąd może wówczas nakazać naruszycielowi podjęcie, według żądania powoda, wskazanych czynności mających na celu przywrócenie stanu poprzedniego oraz zapłatę określonej kwoty pieniężnej tytułem zadośćuczynienia lub odszkodowania.
[1] Wyrok ETPC z dnia 12 lipca 2001 r. w sprawie Feldek v. Słowacja, 29032/95.
Comments